Nowa, czyli jaka? Krajowa Polityka Miejska 2023

Kształtowanie przestrzeni, mieszkalnictwo, środowisko i adaptacja do zmian klimatu oraz kwestia transportu i mobilności miejskiej zdominowała prace Kongresu Polityki Miejskiej, który odbył się w tym roku w Kielcach. Nierozstrzygnięta pozostaje kwestia istnienia woli politycznej, która wdrożyłaby sformułowane tu wnioski. 

Wraz z przyjęciem przez rząd w 2015 roku długo oczekiwanego dokumentu – Krajowej Polityki Miejskiej (KPM) – pojawiła się nadzieja na spójne i przemyślane podejście do rozwoju polskich miast. Ten dokument nie tylko zdefiniował pojęcie zrównoważonego rozwoju miast, ale także zaproponował odpowiedzi na najważniejsze wyzwania, przed którymi wszyscy – jako mieszkańcy – stoimy. Jego zasięg był dosyć szeroki i obejmował aż 10 wątków tematycznych. Dodatkowo – autorom dokumentu zarzucano, że i tak nie wyczerpali tematu i np. pominęli kwestię mieszkalnictwa. Celem nadrzędnym tego dokumentu było z jednej strony wskazanie polskim miastom reguł, wedle których powinny się rozwijać, a z drugiej ujednolicenie rozumienia polityki wobec miast dla całej administracji rządowej i podległych jej instytucji.

Z różnych przyczyn jednak KPM z 2015 roku ten nie doczekała się pełnego wdrożenia. Zauważone w niej problemy i wyzwania wciąż jednak pozostają aktualne. Konieczne było więc poszukiwanie innego sposobu ujęcia krajowej polityki miejskiej. Karol Janas, kierownik Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR komentując we wrześniu 2019 r. prace nad nową wersją KPM zwracał uwagę na jej dosyć ogólnie opisaną wizją rozwoju miast. Cele KPM 2023 opisują ogólną wizję rozwoju miast – „Oczywiście sformułowanie takiej wizji, wskazanie zasadniczych kierunków w jakich mają się rozwijać miasta jest bardzo ważne. Równie ważna jest jednak ich operacjonalizacja – dopiero sformułowanie konkretnych celów operacyjnych pozwala na dobór adekwatnych wskaźników, sposobu pomiaru ich realizacji” – dodawał.

Nowy model rozwoju

Przygotowując się do prac nad nową wersją Krajowej Polityki Miejskiej zespół Obserwatorium Polityki Miejskiej zdecydował się przyjąć metodologię wypracowaną i promowaną przez Światową Agendę ONZ ds. Osiedli Ludzkich UN-HABITAT. Powołano szereg grup roboczych, które w trakcie cyklicznie odbywających się prac warsztatowych pracowały nad operacjonalizacją zagadnień związanych z polityką miejską.

Efektem tych prac było zwrócenie szczególnej uwagi na kwestię, które powinny zająć kluczowe miejsce w nowej Krajowej Polityce Miejskiej. Zdaniem ekspertów wśród najważniejszych wyzwań znalazły się: depopulacja (kurczenia się) miast, suburbanizacja, postępujące starzenie się ludności oraz polaryzacja gospodarcza. Przekonywano, że obowiązujący obecnie model rozwoju określono jako „polaryzacyjno-dyfuzyjny” nie spełnia swojego zadania, a polityki publiczne powinny w bardziej aktywny sposób niwelować istniejące nierówności.

Poszukiwano więc nowego modelu, który by z jednej strony odpowiedział na sformułowaną diagnozę i związane z nią oczekiwania, a z drugiej uwzględniał naturalną tendencję dużych ośrodków do wysysania zasobów rozwojowych z mniejszych miasta. Eksperci stanęli przed dylematem – „czy wspierać miasta, które najlepiej rokują sukces, mając świadomość, że ich wygrana na globalnym rynku ma kluczowe znaczenie dla pozycji gospodarczej (a więc i politycznej) całego kraju? – godząc się przy tym, że ich rozwój może przyczynić się do wzrostu nierówności przestrzennych. Czy jednak zorientować działania na tych pozostających z tyłu lub już doświadczających poważnego kryzysu rozwojowego? – zdając sobie sprawę, że możliwości odwrócenia mega-trendów rozwojowych, czy przełamania zależności rozwoju miasta od ścieżki przy pomocy interwencji publicznych są praktycznie zerowe”

Eksperci zwrócili więc uwagę, że krajowa polityka miejska musi być realistyczna w swoim podejściu do globalnych mega-trendów i mechanizmów rynkowych, ale także aktywnie wspierać redystrybucję zasobów do mniejszych ośrodków. Stąd koncepcja modelu globalizacyjno-redystrybucyjnego jako podstawy nowej krajowej polityki miejskiej. Zaproponowano również, aby w celu zapewnienia większej skuteczności, polityce miejskiej należy nadać nowy wymiar terytorialny i ukierunkować ją na indywidualne wyzwania i potrzeby rozwojowe polskich miast (dostrzegając ich wielkość i potencjały).

Dylematy, wyzwania i cele

Przebieg Kongresu Polityki Miejskiej pokazał zgodność diagnoz przygotowanych wcześniej przez ekspertów z opiniami zaproszonych panelistów i panelistek. Treść ich wystąpień przenikały uwagi związane z jakością (a raczej jej brakiem) planowania przestrzennego; kwestią wykluczenia transportowego i narastającego problemu zbyt dużej ilości aut prywatnych zapychających ulice naszych miast, obawy związane z kryzysem klimatycznym. Jednym z dominujących wątków były też sprawy związane z polityką mieszkaniową.

Można było zauważyć, że wspólnym – często niewypowiedzialnym wprost pragnieniem uczestników Kongresu – było przekonanie, że dobro wspólne i interes publiczny powinny odzyskać właściwe sobie miejsce i mieć pierwszeństwo przed potrzebami jednostek. Tym bardziej, że realizacja takich indywidualnych potrzeb często bywa niekorzystna i w dłuższej perspektywie przynosi wszystkim straty. Jednoczesna świadomość wieloletniej praktyki uspołeczniania kosztów i prywatyzacji zysków, która doprowadziła do pogłębienia niekorzystnych zjawisk w przestrzeni miejskiej, sprawiała, że oczy praktycznie wszystkich uczestników Kongresu były zwrócone w kierunku decydentów politycznych. Odwrócenie istniejącego dziś prymatu interesu indywidualnego nad publicznym wymaga bowiem silnej woli politycznej.

Polityka w Krajowej Polityce Miejskiej

Kwestia istnienia i kierunku woli politycznej zdaje się być jednym z kluczowych i nierozstrzygniętych tematów Kongresu Polityki Miejskiej. Najbliższe miesiące pokażą, czy pogłębione diagnozy stanu rzeczy przygotowane przed Kongresem i potwierdzone wypowiedziami jego uczestników zostaną wykorzystane przy tworzeniu rządowej agendy dotyczącej miast.

 

***

Kongres Polityki Miejskiej odbył się w dniach 14-16 listopada w Kielcach. Zdaniem organizatorów „1300 osób zajmujących się i interesujących się miastami zebrało się w jednym miejscu, aby poszerzyć swoją wiedzę o tym, jak robić miasta szczęśliwe, miasta lepsze do życia.” Magazyn Miasta był partnerem medialnym Kongresu. Członkowie naszej redakcji prowadzili również szereg kongresowych paneli i debat. Przygotowaliśmy także własną scenę, na której odbyło się ponad 15 rozmów podsumowujących przebieg KPM lub rozszerzających poruszane na nim wątki. Część z tych rozmów opublikujemy w formie podcastów – dokładnie tak, jak rozmowę, o której tu przeczytaliście. Nasze podcasty znajdziecie m.in. na platformie Anchor i Spotify. Polecamy także nasze audycje tworzone we współpracy z radiem TOK FM.