Jaime Lerner

Motto Lernera – „kreatywność zaczyna się wtedy, kiedy odcina się z budżetu jedno zero” – szybko stało się motywacją do wprowadzania niespotykanych wcześniej rozwiązań.

By obniżyć koszty utrzymania nowych parków, Lerner wykorzystywał stada owiec. Zwierzęta wypasały się na miejskich trawnikach, zastępując pracę ogrodników, a zysk ze sprzedaży ich wełny zasilał fundusz na przedsięwzięcia dla najmłodszych mieszkańców miasta.

Jaime Lerner, polityk, architekt i urbanista, zasłynął jako jeden z pionierów zrównoważonego rozwoju w urbanistyce i politykach miejskich. Urodzony w rodzinie polskich imigrantów trzykrotny burmistrz Kurytyby (w latach 1971–75, 1979–84 i 1989–92), stolicy stanu Paraná w Brazylii, ukończył Szkołę Architektury na Uniwersytecie Federalnym stanu Paraná. Rok później był już współzałożycielem Instytutu Planowania Miejskiego i Badań w Kurytybie i współprojektował plan zagospodarowania miasta.

Lerner po raz pierwszy został burmistrzem w 1971 roku w wieku zaledwie trzydziestu czterech lat. Od początku kadencji działał niesamowicie sprawnie, a wszystkie jego decyzje było bardzo zdecydowane, więc pociągały za sobą radykalne i szybkie zmiany. Jako burmistrz przekształcił np. zakorkowaną ulicę handlową w przestronny deptak zaledwie w jeden weekend, nie dając żadnej szansy na protesty. Poparcie mieszkańców i zainspirowanie innych samorządowców do działania na rzecz zrównoważonego rozwoju szybko przyniosły mu spektakularny sukces. Motto Lernera – „kreatywność zaczyna się wtedy, kiedy odcina się z budżetu jedno zero” – szybko stało się motywacją do wprowadzania kolejnych, niespotykanych wcześniej rozwiązań miejskich problemów. Już podczas swojej pierwszej kadencji Lerner wprowadził system zintegrowanej komunikacji miejskiej (tzw. Speedybus), powielony później w Los Angeles i Seulu. System tworzą buspasy przyspieszające podróż, autobusy mieszczące ponad 250 pasażerów oraz specjalnie zaprojektowane wiaty przystankowe, które usprawniają kasowanie biletów i wsiadanie do pojazdów. Wprowadzenie systemu nie było kosztowne ze względu na partnerstwo publiczno-prywatne: miasto wybudowało infrastrukturę, a firmy prywatne kupiły specjalną flotę autobusową. Mimo statusu żywej legendy burmistrz Kurytyby nie spoczywał na laurach – nieustannie wprowadzał bardzo niekonwencjonalne rozwiązania. Zdecydował się m.in. na założenie systemu parków na terenach zalewowych graniczących z miastem, zamiast utrzymywać drogie w utrzymaniu groble. Co ciekawe, by obniżyć koszty utrzymania nowych parków, Lerner wykorzystywał stada owiec. Zwierzęta wypasały się na miejskich trawnikach, zastępując pracę ogrodników, a zysk ze sprzedaży ich wełny zasilał fundusz na przedsięwzięcia dla najmłodszych mieszkańców miasta.

Równie kreatywnym rozwiązaniem ważnego problemu najbiedniejszych dzielnic był program „Śmieci za jedzenie”. Ulice w tych dzielnicach były zbyt wąskie, by mogły się po nich przemieszczać służby porządkowe. Dlatego w ramach programu na skraju faweli ustawione zostały pojemniki do segregacji odpadów. Za każdą torbę pełną wstępnie posortowanych śmieci mieszkańcy otrzymywali żeton na przejazd komunikacją miejską, podstawowe produkty żywnościowe lub świeże owoce i warzywa z lokalnych działek. Podobnym rozwiązaniem był sposób Lernera na oczyszczenie pobliskiej zatoki – uruchomił skup śmieci wyławianych przez lokalnych rybaków. Podczas swojego urzędowania wprowadził również wiele socjalnych i edukacyjnych programów, dzięki którym Kurytyba stała się jednym z miast o najwyższej jakości życia na świecie.

Po trzech kadencjach na stanowisku burmistrza Kurytyby Lerner został wybrany dwukrotnie na gubernatora stanu Paraná (1994 i 1998). Jako gubernator ponownie skupił się na transporcie, edukacji, zdrowiu i industrializacji. Założył również Instytut Jaime Lerner i firmę Jaime Lerner Arquitetos Associados (JLAA). W późniejszych latach był także przewodniczącym Międzynarodowego Związku Architektów (2002 – 2005), otrzymał tytuł doktora honoris causa Politechniki Krakowskiej oraz Technical University of Nova Scotia. Obecnie wykłada planowanie miejskie i regionalne na Uniwersytecie Federalnym stanu Paraná oraz Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkley. W międzyczasie opublikował dwie inspirujące książki: Urban acupuncture (Miejska akupunktura, 2003 – przyp.red.) oraz O vizinho: parente por parte de rua (Sąsiad, krewny od strony ulicy, 2005 – przyp.red.). Nie bez kozery nagrodzony został między innymi odznaczeniem Narodów Zjednoczonych (1990), UNICEF-u (1996) oraz Światowej Sieci Technologii (WTN) w dziedzinie transportu (2001), a w 2010 roku magazyn „TIME” uznał go za jednego z 25 najbardziej wpływowych myślicieli na świecie.

Tekst pochodzi z 10. numeru „Magazynu Miasta” Radykalizm miejski, który dostępny jest w naszej księgarni internetowej

fot. OEC-DITF, M. Urban, M. Unger, S. Neumann, / cc flickr.com