Porozmawiajmy o zdrowiu psychicznym

O chorobach i problemach psychicznych rzadko rozmawiamy publicznie. W niektórych miastach pojawiają się więc inicjatywy, które wypełniają tę lukę

Przedstawiamy subiektywny przegląd działań popularyzujących profilaktykę zaburzeń psychicznych i przybliżających perspektywę osób chorych.

Siła zieleni

Czy działania skoncentrowane na rekreacji i bezpieczeństwie żywieniowym mogą mieć równie silne terapeutyczne skutki jak akcje skupione na profilaktyce zdrowia psychicznego? Przekonuje do tego m.in. Central Community Health Centres w Toronto, bazując na doświadczeniach w prowadzeniu ogrodów społecznościowych. W 2013 roku członkowie organizacji wydali publikację pt. „Let’s Grow”, w której opisane zostały zasady prowadzenia aktywności w ogrodach społecznościowych jako narzędzia pracy nad zdrowiem psychicznym. Autorzy programu wychodzą z założenia, że wiele osób czerpie przyjemność z pracy w ogrodzie. Podkreślają też, że połączenie aktywności fizycznej z kontaktami z innymi ludźmi, pracą w otoczeniu zieleni i przygotowywaniem wspólnych posiłków z własnych zbiorów dobrze wpływa na dobrostan psychiczny. Poradnik dostarcza wiedzy na temat zasad, jakimi powinni się kierować zarządzający ogrodem, żeby stworzyć prawdziwie terapeutyczną przestrzeń sąsiedzką. Ważne okazują się elastyczność programu i swoboda w podejściu do praktyk ogrodniczych, skupienie się na pracy z ludźmi i ich interakcjach oraz zaprojektowanie ogrodu z uwzględnieniem zasad dostępności dla wszystkich typów użytkowników. Ale o tym, że brudzenie rąk w ziemi czyni ludzi szczęśliwszymi, wiemy też m.in. z badania profesora neurologii Christopher’a Lowry’ego z 2007 roku. Naukowiec badając działanie mikrobów obecnych w glebie (Mycobacterium vaccae) na organizm człowieka odkrył, że stymulują one ludzkie neurony do zwiększonej produkcji serotoniny, zwanej potocznie „hormonem szczęścia”. Efekt ten jest porównywalny do działania Prozacu – popularnego leku antydepresyjnego.

Tablica nastrojów

Z danych „Statistics Canada” i Kanadyjskiego Instytutu Psychiatrii wynika, że nawet 7 milionów Kanadyjczyków ma problemy ze zdrowiem psychicznym, a w ciągu tygodnia z tego powodu do pracy nie przychodzi nawet 500 tys. osób. Dla fundacji Partners for Mental Health fakt ten stał się motywacją do prowadzenia działań na rzecz promocji zdrowia psychicznego i przełamywania stereotypów z nim zwiazanych. Rozpoczęła ona w kwietniu 2012 roku kampanię o nazwie „Not Myself Today”, której celem było wywołanie dyskusji o zaburzeniach nastroju. Jednym z elementów akcji było stworzenie w centrum Toronto imponującej interaktywnej instalacji, przy wsparciu biura projektowego Blok Design . Na intensywnie uczęszczanym skrzyżowaniu ustawiono na jeden dzień „Mood walls” – duże ściany pokryte tysiącami kolorowych przypinek tworzących pełną gamę barw symbolizującą spektrum nastrojów psychicznych człowieka. Każdy przechodzień mógł zabrać przypinkę, na której znajdowało się słowo opisujące określony stan psychiczny, np. „drażliwy”, „przybity”, „samotny”, „wypalony”, „rozdrażniony” i przyczepić ją sobie w widocznym miejscu. Celem akcji była publiczne podkreślenie faktu, że każdy może mieć gorszy dzień i warto informować o tym innych. Organizatorzy akcji chcieli również przypomnieć, że osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne zmagają się ze stanami obniżonego nastroju niemalże codziennie, a wolontariusze informowali uczestników akcji o możliwościach uzyskania pomocy psychologicznej i psychiatrycznej. Dzięki instalacji „Mood Walls” kampania Not Myself Today zyskała rozgłos w całym kraju. Fundacja Partners for Mental Health w dalszym ciągu zajmuje się promocją zdrowia psychicznego w miejscu pracy. W bieżącym roku ruszyła już trzecia edycja wspomnianego programu. Ze szkoleń i materiałów fundacji skorzystało już 320 firm i przedsiębiorstw.

Dekalog zdrowia psychicznego

Na przełomie XX i XXI wieku połowa ludności Szwajcarii cierpiała na zaburzenia psychiczne wymagające terapii, a 20 proc. społeczeństwa wykazywało objawy psychicznego niezrównoważenia. Takie dane podali badacze Hans-Ulrich Wittchen i Frank Jacobi w czasopiśmie European Neuropsychopharmacology. Szwajcarskie ministerstwo zdrowia oszacowało, że leczenie chorób i zaburzeń psychicznych kosztowało wówczas Szwajcarów ok. 25 mld franków rocznie. Badania przeprowadzone wśród mieszkańców kraju wskazały, że Szwajcarzy wiedzą, jak dbać o zdrowie fizyczne i kondycję. Zdrowie psychiczne było dla nich jednak tematem tabu, a wiedza społeczna o rozpoznawaniu „sygnałów alarmowych” znikoma. Dla wydziału zdrowia kantonu Zug stało się więc oczywiste, że należało zainwestować w profilaktykę. W latach 2007 – 2012 uruchomiony został w związku z tym program na rzecz poprawy zdrowia psychicznego mieszkańców Zug. Jednym z elementów kampanii był tak zwany „Dekalog zdrowia psychicznego” umieszczony na jaskrawozielonych plakatach i ulotkach informujących o tym, jak poprawić swoją kondycję psychiczną. Władze miasta zawiesiły je na przystankach komunikacji miejskiej, w autobusach i w restauracjach. Przykazania zawarte w dekalogu zachęcały do rozmowy z innymi o sobie, spędzania aktywnie czasu, uczenia się nowych rzeczy, utrzymywania kontaktu z przyjaciółmi, brania udziału w życiu publicznym, relaksowania się, proszenia o pomoc, nie poddawania się, podejmowania aktywności twórczej i samoakceptacji. Informowano też, gdzie można zgłosić się po poradę lub pomoc. Kampania zainspirowała władze do zbudowano długoterminowej strategii wsparcia zdrowia psychicznego mieszkańców do 2020 roku. Obejmuje ona kompleksowe programy profilaktyki większości zaburzeń, uruchomienie sieci grup wsparcia, inwestycje w autodiagnozy i wsparcie leczenia online, szkolenia dla szkół i pracodawców oraz programy reintegracji chorych.

Znany ambasador

Jedną z najgłośniejszych kampanii społecznych w obszarze zdrowia psychicznego w Polsce była akcja stawiająca na uwrażliwienie ludzi na problemy osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu przygotowała przez Fundację Synapsis. W styczniu 2012 roku, w serwisie Youtube.com i w wielu portalach plotkarskich zaczęły pojawiać się filmy i zdjęcia przedstawiające Bartłomieja Topę, popularnego aktora, który zachowywał się „dziwnie” w metrze i na ulicy. Wymachiwał rękami, zasłaniał uszy, kiedy rozlegał się głośny dźwięk, dotykał różnych tekstur i materiałów, a jako gość w programie telewizyjnym udzielał pozbawionych sensu wypowiedzi. W internecie pojawiały się różne komentarze, których autorzy próbowali odgadnąć przyczyny zachowania aktora. Obwiniano narkotyki, alkohol i stres. W końcu upubliczniona została informacja, że nagrania te są elementem kampanii „Autyzm wprowadza zmysły w błąd”. Aktor przygotowując się do roli, pracował z piętnastoletnim autystycznym Maciejem z Warszawy, dla którego – podobnie jak dla wielu autystów i ich rodzin pogardliwe spojrzenia, publiczna dezaprobata i problemy związane z zaburzeniem to codzienność. Promocyjny potencjał znanych ambasadorów kampanii związanych ze zdrowiem psychicznym podobnie wykorzystany został w Wielkiej Brytanii. Koalicja fundacji na rzecz zdrowia psychicznego, które zjednoczyły się w kwietniu bieżącego roku w akcji „Heads Together”, zaprosiła do współpracy księcia i księżną Cambridge oraz księcia Harry’ego. Księżna Kate skupiła się na pomocy dzieciom z zaburzeniami psychicznymi. Akcja supia się wokół Virgin Money London Marathon Charity 2017 i ma na celu zebranie funduszy na działanie ośmiu fundacji wchodzących w skład koalicji. Członkowie rodziny królewskiej wypowiadają się na temat zdrowia psychicznego w mediach, na spotkaniach i namawiają do wspólnego biegu w Maratonie. Dzięki popularności następców tronu udało się rozpocząć ogólnonarodową dyskusję nad tym tabuizowanym tematem.

Interesują Was kwestie miejskie? Śledźcie profil Magazynu Miasta na facebooku!

Wyjście do ludzi

Założyciele Dobrej Spółdzielni Socjalnej od lat pracują na rzecz aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością intelektualną. Mają więc świadomość braku perspektyw dla tych osób na polskim rynku pracy, w związku z czym postanowili wziąć sprawy w swoje ręce. W lipcu zeszłego roku w Poznaniu przy ulicy Nowowiejskiego otworzyli Dobrą Kawiarnię – lokal prowadzony przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Kawiarnia powstała w ramach projektu Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym oraz Stowarzyszenia „Na Tak”. Znaleźli w niej zatrudnienie uczestnicy warsztatów terapii zajęciowej z niepełnosprawnością intelektualną, w których niektórzy z nich uczestniczą już od 17 lat. Dziś pracują w kuchni oraz jako kelnerzy i dla wielu z nich jest to pierwsza praca w życiu. Tym przyjemniejsza, że w kawiarni odbywają się koncerty, wydarzenia kulturalne i warsztaty. Co ciekawe, budżet spółdzielni jest przejrzysty, niezbędne decyzje podejmowane są solidarnie, a pracownicy zostali zatrudnieni na podstawie umowy o pracę – Dobra Kawiarnia to przedsiębiorstwo ekonomii społecznej. Ceny nie są w nim wygórowane, a spółdzielnia nie ma ambicji konkurowania z dużymi firmami i maksymalizacji zysku. Według danych „Stowarzyszenia na rzecz Spółdzielni Socjalnych” w Polsce istnieje ponad 1200 spółdzielni socjalnych, z czego około 14 proc. prowadzonych jest przez osoby niepełnosprawne. Pomimo wielu barier prawnych, urzędniczych i finansowanych, z którymi borykają się ich członkowie, są one ważnym narzędziem integracji osób z niepełnosprawnością oraz ich drogą do niezależności.

Spotkania z psychologiem

Już kolejny rok z rzędu na terenie Małopolski trwa kampania „Wyprzedzić smutek”, której inicjatorem jest Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. W ramach programu w jedenastu miastach regionu można umówić się na bezpłatną poradę profilaktyczną. Organizatorzy zachęcają hasłem „Przyjdź, zanim zachorujesz”. Porada trwa około godziny i jest przeznaczona również dla zdrowych mieszkańców regionu, którzy chcą ocenić stopień swojej psychicznej odporności na depresję. Podczas spotkania rozpoznawane są obszary życia pacjentów, które chronią przed depresją oraz mapowane słabe punkty mogące prowadzić do rozwoju choroby. Twórcy programu zakładają, że sama świadomość nawyków, które można zmienić, aby poprawić swoją kondycję psychiczną, znacząco zwiększa naszą odporność na wyniszczające obniżenia nastroju. Kampania „Wyprzedzić smutek” nie jest jedynym działaniem na rzecz profilaktyki zdrowia psychicznego w województwie. Na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Krakowie agencja marketingowa DSK opracowała kampanię „Lepki krawat” emitowaną w grudniu 2013 roku w małopolskich stacjach radiowych i telewizyjnych, w kinach, na nośnikach komunikacji miejskiej i opublikowaną na łamach lokalnych gazet. Na plakacie towarzyszącym kampanii widzimy krawat wokół szyi mężczyzny będący lepkim, niemożliwym do rozwiązania sznurem. Krawat symbolizuje zaniedbywany problem psychiczny, który po pewnym czasie nie pozwala na normalne funkcjonowanie. Autorzy kampanii szacują, że co czwarty Polak cierpi na zaburzenia psychiczne. Przekonują też, że terapii nie należy się bać, ponieważ często przypomina ona szczerą rozmowę.