Cała prawda o Szekspirze – kim naprawdę był autor największych dramatów świata?

Życie i twórczość Williama Szekspira – fakty i domysły

Kim był William Szekspir? – podstawowe informacje biograficzne

William Szekspir (ang. William Shakespeare) uważany jest za najwybitniejszego dramaturga i poetę wszech czasów, a jego twórczość nieprzerwanie inspiruje kolejne pokolenia artystów, uczonych i czytelników. Mimo ogromnego znaczenia kulturowego, życie samego Szekspira pozostaje zaskakująco tajemnicze.

Urodził się prawdopodobnie 23 kwietnia 1564 roku w Stratford-upon-Avon, niewielkim miasteczku w hrabstwie Warwickshire w Anglii. Jego ojcem był John Shakespeare, miejscowy rzemieślnik i radny miejski, a matką Mary Arden – kobieta z zamożnej rodziny ziemiańskiej. Wiadomo, że William był trzecim z ośmiorga dzieci.

O jego dzieciństwie i młodości nie zachowało się wiele źródeł – istnieje dużo luk w dokumentacji, co przyczyniło się do powstania wielu domysłów i teorii spiskowych. Jednak większość badaczy zgadza się co do tego, że około 18. roku życia ożenił się z Anne Hathaway, z którą miał trójkę dzieci: Susannę oraz bliźniaki – Hamneta i Judith.

Stratford-upon-Avon – dzieciństwo i edukacja tajemniczego geniusza

Choć Stratford-upon-Avon było miastem niewielkim, oferowało dostęp do edukacji. Szekspir uczęszczał najprawdopodobniej do lokalnej szkoły łacińskiej (grammar school), gdzie zdobył gruntowne wykształcenie w zakresie literatury klasycznej, retoryki i logiki. W programie nauczania znajdowały się dzieła Owidiusza, Wergiliusza, Plauta i Seneki – autorów, których wpływ widać w późniejszych sztukach Szekspira.

Brak dokumentów potwierdzających ukończenie studiów wyższych sprawia, że często podnosi się pytania o zakres jego edukacji. Tym bardziej, że jego dramaty świadczą o niezwykłej znajomości historii, polityki, psychologii, a nawet wiedzy prawniczej i medycznej. To właśnie ten rozdźwięk między skromnym pochodzeniem a ogromną erudycją stanowi jeden z fundamentów późniejszych kontrowersji.

Około 1585 roku Szekspir znika z kart historii na kilka lat – to tzw. „zaginione lata”. Pojawia się ponownie w dokumentach około 1592 roku jako znany już dramaturg działający w Londynie, co oznacza, że w ciągu tych kilku lat zdołał wejść w kręgi artystyczne stolicy i rozpocząć błyskotliwą karierę pisarską.

Twórczość dramatyczna i poetycka – najważniejsze dzieła

Dorobek literacki Williama Szekspira obejmuje około 39 dramatów, 154 sonety i kilka poematów epickich. Jego twórczość dzieli się zwykle na trzy główne nurty: komedie, tragedie i kroniki historyczne.

Do najbardziej znanych komedii należą:

Sen nocy letniej – baśniowa opowieść o miłości i magii,
Jak wam się podoba – pełna przebieranek i filozoficznych refleksji,
Wiele hałasu o nic – błyskotliwa komedia romantyczna,
Kupiec wenecki – dramat z elementami komediowymi, poruszający temat sprawiedliwości i nietolerancji.

Tragedie Szekspira to absolutne arcydzieła światowej literatury:

Hamlet – dramat o zemście, szaleństwie i sensie życia,
Makbet – opowieść o ambicji, władzy i moralnym rozkładzie,
Otello – historia zazdrości i manipulacji,
Król Lear – poruszająca opowieść o starości, rodzinie i zdradzie.

W kategorii kronik historycznych, Szekspir ukazuje losy królów Anglii – m.in. Ryszarda III, Henryka IV i Henryka V – komentując jednocześnie kondycję władzy i moralność polityki.

Nie można też pominąć jego sonetów, które uważane są za perły poezji angielskiej. Tematyka tych krótkich form waha się od miłości, przez przemijanie, po sztukę i nieśmiertelność. Ich adresatem jest często tajemniczy „młody człowiek” oraz „czarna dama” – postacie, których tożsamość nie została nigdy potwierdzona.

Wszystkie dzieła Szekspira cechują się mistrzowskim językiem, głęboką analizą ludzkiej psychiki i uniwersalnością przesłania. Jego twórczość – choć osadzona w realiach XVI i XVII wieku – pozostaje aktualna również dziś, a tematy, które poruszał, wciąż rezonują z problemami współczesnego świata.

Rola Szekspira w teatrze elżbietańskim

William Szekspir nie był wyłącznie pisarzem – był również czynnym aktorem i współwłaścicielem zespołu teatralnego „Lord Chamberlain’s Men”, który później przekształcił się w „The King’s Men” pod patronatem króla Jakuba I.

Dzięki tym związkom z aktorami i teatrem, jego sztuki były pisane z myślą o scenie, a nie tylko o czytelniku. W 1599 roku jego zespół otworzył słynny teatr The Globe w Londynie, który stał się miejscem premier wielu jego dramatów.

Szekspir był doskonałym znawcą mechanizmów scenicznych – potrafił łączyć humor i grozę, refleksję filozoficzną i dramatyzm, widowiskowość i kameralność. Pisał sztuki w taki sposób, by angażować widza z różnych warstw społecznych – zarówno prostego mieszkańca Londynu, jak i wyrafinowaną elitę dworską.

Jego wpływ na teatr elżbietański był ogromny – wprowadził do dramaturgii nowe formy, zrezygnował z klasycznych zasad jedności czasu i miejsca, a jednocześnie potrafił tworzyć bohaterów tak złożonych, że ich motywacje analizuje się do dziś w podręcznikach literatury i psychologii.

Dlaczego życie Szekspira budzi tyle wątpliwości? – białe plamy w źródłach historycznych

Mimo ogromnej sławy i znaczenia dzieł Szekspira, jego biografia pełna jest niewiadomych, co czyni ją jedną z najbardziej fascynujących zagadek literackich świata. Największe kontrowersje budzi fakt, że:

nie zachował się żaden rękopis jego sztuk pisany przez niego własnoręcznie,
brakuje zapisków z jego nauki czy pobytu w Londynie,
nie ma bezpośrednich dowodów na jego działalność pisarską w formie listów, notatek czy korespondencji,
jego testament nie wspomina o żadnych książkach, manuskryptach ani narzędziach pisarskich, co dziwi, biorąc pod uwagę jego profesję.

To wszystko sprawia, że od XIX wieku pojawiają się teorie podważające autorstwo Szekspira, o czym więcej w drugiej części artykułu. Część badaczy sądzi, że geniusz jego dramatów jest zbyt wielki jak na człowieka bez wykształcenia uniwersyteckiego i pochodzenia arystokratycznego.

Mimo to większość współczesnych literaturoznawców, historyków i teatrologów pozostaje przy zdaniu, że William Szekspir istniał naprawdę i był autorem przypisywanych mu dzieł, a brak dokumentacji można tłumaczyć uwarunkowaniami epoki i selektywnym zachowaniem źródeł.

Fakt, że jego życie owiane jest tajemnicą, tylko pogłębia zainteresowanie tą postacią – a sam Szekspir, czy to jako jednostka, czy symbol zbiorowej kreatywności, nadal pozostaje jedną z najważniejszych ikon kultury Zachodu.

Teorie spiskowe i kontrowersje wokół autorstwa dzieł

Czy Szekspir naprawdę napisał swoje sztuki? – przegląd alternatywnych teorii

Wokół postaci Willliama Szekspira narosło przez wieki wiele kontrowersji, z których największą i najbardziej intrygującą jest pytanie: czy William Szekspir naprawdę był autorem przypisywanych mu dzieł?.

Choć dla wielu historyków literatury sprawa wydaje się rozstrzygnięta, to istnieje grupa badaczy i pasjonatów, którzy uważają, że Szekspir był jedynie figurantem, a rzeczywistym autorem dramatów i sonetów była zupełnie inna osoba – lub nawet grupa osób.

Zwolennicy tych teorii podkreślają, że:

Szekspir pochodził z prowincji i nie miał formalnego wykształcenia,
w dokumentach brakuje zapisków dotyczących jego życia jako pisarza,
jego nazwisko nigdy nie pojawia się w kontekście korespondencji literackiej czy w listach ówczesnych intelektualistów,
jego testament nie wspomina o żadnych książkach, manuskryptach czy dziełach literackich, co wydaje się nieprawdopodobne dla kogoś takiego formatu.

To wszystko prowadzi niektórych do wniosku, że William Szekspir mógł być postacią symboliczną lub zasłoną dymną dla prawdziwego twórcy, który z różnych względów nie chciał lub nie mógł podpisać się pod swoimi dziełami.

Francis Bacon, Edward de Vere i inni kandydaci – kto mógł stać za maską Szekspira?

W ciągu ostatnich 200 lat pojawiło się wiele hipotez na temat domniemanych autorów dzieł Szekspira. Oto kilku z najczęściej wymienianych:

Francis Bacon (1561–1626) – filozof, polityk, uczony i twórca nowoczesnej metody naukowej. Jego zwolennicy twierdzą, że posiadał odpowiednie wykształcenie, znajomość prawa, języków i aluzji literackich. Jako człowiek związany z dworem, miałby powody, by ukrywać autorstwo dzieł nacechowanych politycznymi i społecznymi komentarzami.
Edward de Vere, 17. hrabia Oksfordu (1550–1604) – arystokrata, poeta, wykształcony w klasykach, członek elity dworskiej. Jego życie obfitowało w wydarzenia i podróże podobne do tych opisanych w sztukach Szekspira. Niektórzy badacze uważają, że de Vere pisał pod pseudonimem z powodów politycznych i społecznych, a jego śmierć w 1604 roku tłumaczona jest rzekomo wcześniejszym napisaniem wszystkich dramatów.
Christopher Marlowe (1564–?): dramatopisarz, rówieśnik Szekspira, autor Doktora Faustusa. Choć zginął (oficjalnie) w bójce w 1593 roku, istnieje teoria, że sfingował swoją śmierć i kontynuował pisanie pod nazwiskiem Szekspira.
Mary Sidney Herbert – jedna z najciekawszych teorii zakłada, że autorką dramatów mogła być kobieta, siostra znanego poety Philipa Sidney’a. Była wykształcona, znała grekę i łacinę, miała dostęp do wiedzy dworskiej i literackiej – co wpisywałoby się w tematykę wielu dzieł szekspirowskich.

Choć żadna z tych teorii nie została ostatecznie potwierdzona, ich istnienie pokazuje, że zainteresowanie autorstwem Szekspira nie słabnie, a wręcz przeciwnie – inspiruje do kolejnych badań, książek i filmów dokumentalnych.

Argumenty za i przeciw autorstwu Szekspira

Zwolennicy autorstwa Williama Szekspira ze Stratfordu przedstawiają wiele merytorycznych argumentów:

nazwisko Szekspira widnieje na pierwszym folio z 1623 roku, który zawiera 36 jego sztuk,
jego nazwisko pojawia się na tytułowych stronach wielu dramatów już za jego życia,
zachowały się dokumenty potwierdzające jego działalność jako aktora i udział w teatrze,
współcześni mu pisarze – m.in. Ben Jonson – nazywali go „łabędziem ze Stratfordu” i nie poddawali w wątpliwość jego autorstwa,
styl i tematyka jego dzieł ewoluowały razem z jego wiekiem i doświadczeniem, co sugeruje rozwój indywidualny, a nie kompilację dzieł wielu autorów.

Z kolei sceptycy wskazują, że:

brak osobistych zapisków i listów jest niezwykły dla pisarza tej rangi,
realistyczne opisy dworu, prawa, medycyny, polityki i geografii wskazują na znajomość, której nie mógł zdobyć człowiek z prowincji bez wyższego wykształcenia,
część dramatów zawiera wiedzę specyficzną dla arystokracji lub wykształconych elit,
nazwisko „Shakespeare” mogło być pseudonimem lub grą słów – np. od ang. shake spear – „wstrząsać włócznią”, co mogłoby mieć znaczenie alegoryczne lub symboliczne.

Ostatecznie, zarówno jedna, jak i druga strona sporu korzysta z braku twardych dowodów, co sprawia, że temat ten wciąż pozostaje otwarty na interpretacje i spekulacje.

Dlaczego teoria „stratfordzka” wciąż dominuje?

Mimo licznych kontrowersji, to właśnie tzw. teoria stratfordzka – czyli przekonanie, że William Szekspir ze Stratfordu był autorem przypisywanych mu dzieł – pozostaje najczęściej uznawaną w środowisku akademickim. Dlaczego?

Po pierwsze, brak dowodów nie oznacza dowodu przeciw. To, że nie mamy osobistych listów Szekspira, nie jest rzadkością w odniesieniu do innych autorów epoki – wiele materiałów po prostu nie przetrwało.

Po drugie, spójność stylu, języka, tematów i symboliki we wszystkich dziełach wskazuje na jednego autora. Kompozycja, rytm, użycie metafor i konstrukcja postaci są tak konsekwentne, że trudno przypisać je różnym osobom.

Po trzecie, życiorys Szekspira zbiega się z czasem powstawania i wystawiania jego dzieł, a jego nazwisko było znane już za życia – był celebrytą epoki elżbietańskiej i jak na ówczesne warunki dość dobrze udokumentowaną postacią.

Po czwarte, alternatywne teorie często opierają się na domysłach, spekulacjach i „lukach”, które są naturalne dla badań nad osobami żyjącymi 400 lat temu.

Dlatego też świat nauki opowiada się za uznaniem Szekspira za autora, przy jednoczesnym uznaniu, że pełna biografia może już nigdy nie zostać odkryta w całości – i właśnie ta niepewność czyni Szekspira postacią tak inspirującą.

Jak spór o autorstwo wpływa na odbiór dzieł dziś?

Współczesny odbiór Szekspira jest w dużej mierze niezależny od autorstwa. Dla większości czytelników, widzów i artystów istotniejsze jest to, co jego dramaty mówią o człowieku, niż kto dokładnie je napisał.

Niemniej jednak, spór o autorstwo ma swoje konsekwencje kulturowe i edukacyjne:

inspiruje nowe odczytania jego twórczości,
prowokuje do dyskusji o elitaryzmie, edukacji i dostępie do wiedzy,
pokazuje, jak silnie utożsamiamy autora z jego dziełem,
otwiera przestrzeń do badań interdyscyplinarnych – z pogranicza historii, literaturoznawstwa, filozofii i psychologii.

Dla jednych Szekspir to geniusz, który wyrósł z ludu, dla innych – maskarada ukrywająca prawdziwego twórcę z wyższych sfer. Tak czy inaczej, jego dzieła żyją własnym życiem, przekraczając granice języka, epoki i polityki. I to być może jest największym dowodem jego wielkości – niezależnie od tego, kim był naprawdę.

FAQ cała prawda o Szekspirze

Kim był William Szekspir?

William Szekspir był angielskim dramaturgiem i poetą żyjącym w XVI i XVII wieku, uznawanym za jednego z najwybitniejszych pisarzy w historii literatury.

Gdzie urodził się Szekspir?

Szekspir urodził się w Stratford-upon-Avon w 1564 roku, w Anglii.

Czy istnieją wątpliwości co do autorstwa jego dzieł?

Tak, od ponad 150 lat istnieją teorie sugerujące, że Szekspir mógł być jedynie „twarzą” dla prawdziwego autora lub grupy autorów dramatów.

Kto mógł być prawdziwym autorem dramatów Szekspira?

Wśród najczęściej wymienianych kandydatów są Francis Bacon, Christopher Marlowe i Edward de Vere, hrabia Oksfordu.

Dlaczego mimo teorii spiskowych Szekspir wciąż uznawany jest za autora?

Większość badaczy uważa, że brak dowodów na inne autorstwo i zachowane ślady działalności Szekspira w teatrze potwierdzają jego rzeczywisty wkład w powstanie dzieł.