Człowiek uczy się w różny sposób. W zależności od tego, który z kanałów odbioru jest najmocniej rozwinięty wyróżnić można trzy podstawowe typy – wzrokowców, słuchowców oraz kinestetyków. O ile w przypadku dwóch pierwszych sprawa jest oczywista, bo najwięcej wrażeń i bodźców dociera odpowiednio przy pomocy wzroku i słuchu, o tyle termin kinestetyk jest dla niektórych osób nowością. Czym jest inteligencja kinestetyczna i jakie metody powinna wykorzystać taka osoba, aby szybciej przyswajać wiedzę i uczyć się?
Kim jest kinestetyk? Cechy osobowości
Termin kinestetyk jest pojęciem, które odnosi się do ruchu. Osoba określana mianem kinestetyka jest więc wyjątkowo ruchliwa, a otaczający świat poznaje głównie dzięki zmysłowi dotyku. Najlepsze efekty poznania obserwuje się gdy taka osoba może czegoś dotknąć, doświadczyć. Jeśli nie ma takiej możliwości łatwo zauważyć, że nie potrafi usiedzieć na miejscu. Już zwykłe machanie nogą lub inna drobna, pozornie niezwiązana z nauką czynność ułatwia proces zrozumienia i zapamiętywania. Charakterystyczną cechą jest też bogata gestykulacja.
Dziecko będące kinestetykiem dość łatwo jest wytypować. Nie potrafi usiedzieć na miejscu, nie może pracować w skupieniu, bez ruchu czy wykonywania dodatkowych czynności, jak robią to wzrokowcy czy słuchowcy. Jest za to bardzo ciekawe świata, chętnie uczestniczy w doświadczeniach, bierze w nich aktywny udział, bo gdy może coś wykonać, dotknąć, jego potrzeby są zaspokajane, a informacje docierają do mózgu w sposób trwały.
Jakie zachowania mogą świadczyć o tym, że ktoś jest kinestetykiem?
- trudności w „usiedzeniu na miejscu”, taka osoba lubi pozostawać w ruchu, a jeśli nie może – wierci się, kręci, szuka możliwości, aby w miarę subtelny sposób dać upust swoim potrzebom; może to być obracanie drobnymi przedmiotami w palcach, gryzienie ołówka itp.;
- w pokoju, na biurku często panuje chaos i nieporządek, który kinestetyk traktuje, jako coś normalnego, element twórczego działania;
- podczas mówienia zaobserwować można bardzo intensywną gestykulację;
- gadulstwo – poza gestykulacją bardzo charakterystyczną cechą jest silna potrzeba mówienia, chociaż jednocześnie często obserwuje się pewne trudności z wypowiadaniem i formułowaniem w sposób jasny i zrozumiały dla innych swoich myśli;
- proces zapamiętywania dla kinestetyka jest łatwiejszy, gdy może on np. chodzić po pokoju, w czasie tych „spacerów” powtarzane wiadomości są lepiej zapamiętywane.
Osobę z kinestetycznym typem osobowości można stosunkowo łatwo rozpoznać. Często wystarczy wnikliwa obserwacja. Dla pedagoga dostrzeżenie charakterystycznych cech nie powinno być trudne, konieczna jest jednak wnikliwość i empatia bez pochopnego oceniania.
Kinestetyk w szkole – realia tradycyjnej edukacji
Ze względu na specyfikę przyswajania wiedzy kinestetykowi w tradycyjnej szkole często nie jest ławo. Duża potrzeba ruchu sprawia, że takie dziecko przez wielu nauczycieli postrzegane jest jako niegrzeczne, nadpobudliwe, zdarza się, że stawiane są hipotezy, że boryka się ono z ADHD lub innymi zaburzeniami. Uczniowi najłatwiej jest przykleić łatkę, zamiast szukać prawdziwej przyczyny, można uznać, że sprawa została rozwiązana. Oczywiście jest to mocno krzywdzące dla dziecka. Można mieć pewność, że zachowanie nie poprawi się, za to mogą pojawić się lub nasilać problemy z nauką.
Optymalnym rozwiązaniem jest właściwe rozpoznanie typu osobowości oraz indywidualne podejście do takiego ucznia. Często nie jest to jednak możliwe. Trzeba jednak pamiętać, że już niewielka dawka ruchu, jak np. machanie nogami może być wystarczające.
Od kinestetyka nie można wymagać, że będzie on w ciszy, skupieniu i spokoju przyswajał informacje zapisane na tablicy lub podawane w wersji mówionej. Bez zaangażowania pamięci mięśniowej praca i nauka będzie po prostu nieefektywna. Jeśli „ruchowiec” wysiedzi we względnym bezruchu, to najczęściej nie wyniesie on z lekcji żadnych wiadomości i nowych umiejętności.
O czym warto pamiętać pracując z kinestetykiem?
Świadomość nauczycieli odnośnie typów osobowości i preferowanych stylów uczenia się stale wzrasta, dzięki czemu nawet w tradycyjnej szkole dzieci z potrzebą ruchu mogą czuć się zrozumiałe i w pełni wykorzystywać swój potencjał. Warto, aby odpowiednie warunki stwarzane były zarówno w szkole, jak i w domu. Dla takiego dziecka wyjątkowo ważne jest odczuwanie, czyli nie tylko ruch, ale również emocje. Świat poznaje poprzez zmysł dotyku, bodźce odbiera zatem całym ciałem, a najlepszym sposobem na naukę jest samodzielne działanie. Kinestetykowi warto pozwolić na aktywne uczestnictwo w lekcji, pomoc w przeprowadzaniu doświadczeń. Gestykulacja towarzyszy mu każdego dnia, ale osoba z takim typem osobowości uwielbia aktywność fizyczną – podczas rozmów często okazuje się, że regularnie biega, chodzi na długie spacery, tańczy, pływa. Z kolei samo czytanie lub słuchanie może być dla takie osoby czynnością mocno obciążającą i męczącą. Ruch jest mu potrzebny do życia tak, jak tlen. To właśnie aktywność pozwala uruchomić wyobraźnię.
Pracując z kinestetykiem warto mieć świadomość, że w grupie wyróżnić można osoby będące bardziej czuciowcami (gdy obserwuje się wyraźną dominację kinestetyczno-czuciową) oraz tzw. dotykowców (z bardziej rozwiniętą inteligencją kinestetyczno-ruchową). Pierwsze osoby charakteryzują się wysoką wrażliwością są empatyczne i bardziej skłonne do refleksji. Gestykulacja jest najczęściej bardziej subtelna, a mowa cicha. Z kolei „dotykowcy” są bardziej aktywni, bardziej „rzucają się w oczy”.
W codziennej pracy z dzieckiem ceniącym sobie ruch pamiętać trzeba o tym, że dziecko często może reagować na sytuacje w sposób bardzo emocjonalny. Niejednokrotnie cechuje się też niska odpornością na wpływy środowiska. Impulsywne działanie pod wpływem grupy może zatem przysparzać licznych trudności i problemów, głównie na gruncie zachowania. Takie dziecko należy stale obserwować, a w sytuacjach kryzysowych okazywać mu niezbędne wsparcie.
Jak wykorzystać możliwości kinestetyka w procesie nauczania w szkole?
Żeby proces nauczania przynosił odpowiednie efekty, w pracy z kinestetykiem warto pamiętać, aby we właściwy sposób mobilizować go do nauki. Najważniejsze, aby pozwolić mu na samodzielne rozwiązywać zadania i wykonywać poszczególne czynności. Podczas weryfikacji wiedzy lepiej sprawdzą się testy i krótkie formy, niż wypracowania i długie testy.
W każdej klasie zawsze znajdzie się dziecko, dla którego ruch i aktywność jest najlepszym sposobem poznawania świata. Metody pracy będą jednak bardzo zróżnicowane, uwzględniające możliwości dziecka, adekwatnie do wieku, stopnia rozwoju, możliwości. W młodszych klasach szkoły podstawowej doskonale sprawdzą się wszelkie formy aktywności plastycznej – malowanie, lepienie z plasteliny, ale też globusy, puzzle, mapy itp. U starszych dzieci duże znaczenie zyskują nowe sposoby, jak np. projektowe metody nauczania, które maksymalnie aktywizują uczniów do działania, pobudzają kreatywność, a także różnego typu eksperymenty i doświadczenia. Doskonale sprawdzą się też wycieczki, wyjścia w plener. Z myślą o kinestetykach warto w czasie lekcji robić dodatkowe przerwy, które pozwolą na rozładowanie emocji. Mogą to być nawet drobne czynności, jak przygotowanie tablicy do dalszej nauki.
Dobrym sposobem jest właściwe kierowanie uwagi ucznia, wybór takich metod nauczania, które będą dostosowane do potrzeb ruchowych, pozwolą aktywnie działać. Kluczem do sukcesu jest rozwijanie naturalnych predyspozycji i takie kierowanie procesem, aby maksymalnie wykorzystać możliwości jednostki. U osób z wysoko rozwiniętą inteligencją kinestetyczną najczęściej obserwuje się bardzo dużą znajomość własnego ciała. Doskonałe wyczucie równowagi, koordynacja sprawiają, że dziecko może być rewelacyjnym sportowcem. Umiejętność wczuwania się w rolę innych, empatia, a także zdolność do improwizacji i szybkiego reagowania mogą czynić z takiej osoby świetnego prelegenta, prezentera w pracach wykonanych przez grupę.
W jakich zawodach sprawdzi się kinestetyk?
Preferencje w stylu uczenia się oraz ciągła potrzeba ruchu sprawiają, że dorosły kinestetyk nie w każdym zawodzie czuł się będzie jak ryba w wodzie. Prace wymagające powtarzalności działań, monotonne, będą dla takiej osoby wyjątkowo męczące i na dłuższą metę frustrujące. Osoby odczuwające świat poprzez zmysł dotyku powinny realizować się w zawodach związanych ze sztuką. Może ona przybierać różne formy – od malarstwa, przez taniec, muzykę. Doskonałym pomysłem będzie także sport. Kinestetycy często zostają świetnymi sportowcami, przekuwając dotychczasowe hobby w pracę marzeń. Potrzeba ruchu i stałej manipulacji u kinestetyków to umiejętności, które mogą zostać wykorzystane w pracy chirurga.
Świadomość stylów uczenia się i działania wśród pracodawców sprawia, że „ruchowcy” doskonale odnaleźć się mogą również w biurze. Ważne, aby taką przestrzeń właściwie przygotować. Już samo krzesło, na którym będzie można się bujać, obracać czy przechylać, może być dla takiej osoby wystarczającym rozwiązaniem.
Pracodawcy powinni pamiętać, że kinestetyk musi zawsze mieć świadomość, że to, co robi ma ogromne znaczenie i sens. Poczucie sprawczości można bardzo skutecznie i efektywnie wykorzystać, a osoby, którym stworzy się odpowiednie warunki potrafią być wyjątkowo kreatywne.